Gardzienice › O zabytkach

Zespół pałacowy w Gardzienicach tworzą trzy budynki: dwór – pałac z początku XVII w., oficyna dworska z XVII w. i oficyna gospodarcza z II połowy XIX w., zgrupowane wokół dawnego dziedzińca połączonego z aleją dojazdową. Centralnym punktem podjazdu jest gazon okolony wysokim, półtorametrowym żywopłotem. Pośrodku rośnie dąb (Quercus robur) o średnicy pnia ok. 45 cm, wysadzony tu na otwarcie Uniwersytetu Ludowego w 1964 roku. Cały zespół otoczony jest przepięknym parkiem o charakterze krajobrazowym.

Pałac

Pałac, będący najciekawszym zabytkiem tej klasy w okolicy, był wielokrotnie przebudowywany. Najstarszym jego fragmentem jest północna część zwana Kaplicą Ariańską. Budynek nakryty siodłowym dachem, z pomieszczeniami o sklepieniach łukowych i widocznych do dziś lunetach w narożach, pochodzi z początku XVII wieku. Ściana północna jest zwieńczona okuciowym ornamentem sprzed 1627 roku.

Pozostała, młodsza część budynku (budowa zapoczątkowana przez Potockich i nigdy nie skończona) zachowała w głównych zarysach bryłę z okresu barokowej przebudowy. Składa się ona z centralnego, piętrowego ryzalitu z arkadowym podcieniem, połączonego korpusem z jedną oficyną. Środkowa część zamku z pierwszym piętrem, w przeszłości była wsparta na czterech arkadach tworzących rodzaj przedsionka, do którego można było zajeżdżać powozem. W późniejszym okresie między centralnym korpusem i południową oficyną dobudowano balkon wsparty na arkadzie skromniejszej niż te z podcieni.

Wewnątrz pałacu, na dole, mieści się obszerna sień ze schodami wiodącymi na górną kondygnację. W sieni znajdują się też drzwi do wspomnianej Kaplicy Ariańskiej i do większej sali, z której dalej wąski korytarzyk prowadzi do południowego wyjścia. Po bokach tego pomieszczenia w każdej strony znajduje się sala i niewielki pokój. Na końcu korytarza, po lewej stronie mieści się największa sala dolnej kondygnacji, zwana Salą Rycerską. Mieszcząca się na piętrze największa sala pałacu, Sala Balowa, w przeszłości służyła właścicielom do spotkań i dorocznych bali ziemiańskich. Okna zamku są obszerne, z licznymi sztukateriami powyżej. Nad środkiem pałacu znajdowała się facjatka dziś zwieńczona prostym szczytem dachowym.

Oficyna dworska

W piętrowej wschodniej oficynie z XVII wieku, nakrytej dwuspadowym dachem, z klatką schodową dzielącą budynek na dwie symetryczne części, znajduje się jedno z najcenniejszych dziś zabytkowych wnętrz Lubelszczyzny, o kolebkowym sklepieniu – Sala Kominkowa zwana Kafelkową. Mieści się ona na parterze, po lewej stronie od głównego wejścia. Ściany zdobią niebieskie kafle holenderskie z początku XVIII wieku, malowane ręcznie, przedstawiające stroje i pejzaże Holandii. W pomieszczeniu zachował się rokokowy kominek z połowy XVIII wieku.

Oficyna, podobnie jak sam pałac, była ciągle rozbudowywana i przebudowywana. W jednej z sal na parterze, dziś służącej za garderobę aktorów teatru „Gardzienice”, zachowało się łukowe sklepienie. Z zewnątrz, od frontu znajduje się murowany przedsionek, prawdopodobnie z XIX wieku, a na nim balkon z ozdobną żeliwną balustradą. Ozdobne szczyty, skromniejsze niż w części pałacowej, uproszczono w wyniku wielokrotnej przebudowy. Po zachodniej stronie budynku dobudowano z inicjatywy obecnego użytkownika – Ośrodka Praktyk Teatralnych parterowy budynek, w którym mieści się dziś sala widowiskowa.

Oficyna gospodarcza

Trzeci element zespołu pałacowego stanowi niewielki, parterowy budynek gospodarczy z końca XIX wieku, służący dawniej za kuchnię dworską. Ma on symetryczną, pozbawioną detali elewację. Do niedawna mieściła się tu poczta i biblioteka.

Poza budynkami gospodarczymi na zachód od folwarku znajdują się ruiny budynku mieszkalnego – rządcówka z 1900 roku. Około kilometra na północ od zespołu pałacowego do niedawna istniał drewniany młyn, niegdyś wodny. Po jego wschodniej stronie znajduje się młynarzówka – budynek należący w przeszłości do właścicieli młyna z końca XIX wieku. Trzysta metrów na zachód od tego miejsca rozciąga się się park i ruiny dworskie dawnego folwarku Borek z połowy XIX wieku.

» Powrót na stronę główną miejscowości
» Galeria zdjęć