Nowica › O Zjednoczeniu Łemków

Zjednoczenie Łemków jest organizacją pozarządową o zasięgu ogólnopolskim. Jego celem jest pobudzanie, pielęgnowanie i rozszerzanie działalności kulturalno-oświatowej w regionie łemkowskim i innych skupiskach społeczności łemkowskiej, a w szczególności:

• podtrzymywanie i rozwój wielowiekowego dziedzictwa kulturowego etnicznej grupy Łemków poprzez otaczanie troską zabytków łemkowskiej kultury w Polsce, w tym architektury, malarstwa, muzyki, twórczości ludowej i folkloru,
• wpływanie na rozwój nauki i oświaty w społeczności łemkowskiej,
• popularyzowanie amatorskiego ruchu artystycznego,
• inspirowanie badań naukowych w zakresie łemkoznawstwa,
• coroczne (lipiec) organizowanie „Łemkowskiej Watry" – Święta Kultury Łemkowskiej,
• reprezentowanie i ochrona interesów ukraińskiej grupy Łemków, przy poszanowaniu ustawodawstwa RP,
• rozwijanie współpracy i dobrosąsiedzkich stosunków między narodami pogranicza Polski, Słowacji i Ukrainy.

Zjednoczenie realizuje swoje cele przez:

• realizację cykli: „Spotkań z Łemkowszczyzną”, „Łemkowskie Kermesze”, „Spotkania z Tradycją”, „Łemkowskie Jeruzalem”,
• inspirowanie i koordynację nauki języka ukraińskiego na terenach zamieszkałych przez ludność łemkowską,
• wydawanie okolicznościowych czasopism – kwartalnika „WATRA”, periodyków a także materiałów reklamowych, repertuarowych, wydawnictw literackich i publicystycznych, opracowań popularnonaukowych i naukowych, kaset wideo, kaset magnetofonowych, folderów itp.
• organizowanie młodzieżowych obozów wypoczynkowych, imprez sportowych („Spartakiada Łemkowska”) i rajdów turystycznych.

Zjednoczenie Łemków jest członkiem Federacyjnej Unii Europejskich Grup Narodowych (FUEN) i Światowej Federacji Łemków.

Współpracuje z komisjami Sejmu RP, Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Fundacją św. Włodzimierza, Cerkwiami obu obrządków wschodnich i samorządem terytorialnym.

Realizując w latach 2000–2006 projekty związane z podtrzymaniem kultury łemkowskiej i rozwojem życia kulturalnego Łemkowszczyzny, Zjednoczenie Łemków współpracowało z: Sejmową Komisją Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Kancelarią Prezydenta RP, Komisją Wspólną Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, Ministerstwem Kultury i Sztuki, MSWiA, Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych, Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich, Małopolskim Urzędem Marszałkowskim, Małopolskim Urzędem Wojewódzkim, Starostwem Powiatowym w Gorlicach.

Współpracujemy również z organizacjami pozarządowymi w kraju i za granicą: Światową Federacją Łemkowskich-Ukraińskich Organizacji, Europejską Federacją Mniejszości Narodowych, Zjednoczeniem Łemków Kanady, Organizacją Obrony Łemkowszczyzny w Stanach Zjednoczonych AP, Europejskim Kongresem Ukraińców, Stowarzyszeniem „Łemkowszczyzna” na Ukrainie, Związkiem Rusinów-Ukraińców Słowacji, Związkiem Rusinów-Ukraińców Serbii i Czarnogóry, Związkiem Rusinów-Ukraińców Chorwacji, Związkiem Ukraińców w Polsce, Fundacją Świętego Włodzimierza w Krakowie, Stowarzyszeniem Łemków

Święto Kultury Łemkowskiej „Łemkowska Watra” w Zdyni

„Łemkowska Watra” jest jedną z największych międzynarodowych artystycznych imprez kulturalnych w województwie małopolskim. Uczestniczy w niej co roku około dziesięciu tysięcy osób – mieszkańców Beskidu Niskiego, gości i turystów z kraju i zagranicy (m.in. z Kanady, Ukrainy, Słowacji, USA, Chorwacji, Serbii i Austrii). Na Watrze występuje do 1000 wykonawców muzyki ludowej, rockowej, folkowej, jazzowej oraz różnych teatralizowanych form scenicznych. Watrze towarzyszą obchody rocznicowe, Łemkowska Spartakiada, wystawy, konkursy, pokazy tradycyjnych łemkowskich rzemiosł.

Unikalny wymiar Święta Kultury Łemkowskiej w Zdyni podkreśliły wizyty osobistości świata kultury i polityki m.in. marszałka Senatu Alicji Grześkowiak, marszałka Sejmu Macieja Płażyńskiego, posła Jacka Kuronia, prezesa NIK Lecha Kaczyńskiego, wiceministra kultury Stefana Starczewskiego, wiceministra kultury i turystyki Ukrainy Olgi Szokało-Bencz, wiceszefa MSWiA Jana Schőna, wicemarszałka województwa małopolskiego Witolda Śmiałka.

Działalność wydawnicza Zjednoczenia Łemków

Wydawany przez Zjednoczenie kwartalnik „Watra” regularnie, co kwartał, umożliwia Łemkom kontakt ze współczesnością i historią ich małej ojczyzny. Czasopismo, redagowane w dialekcie łemkowskim, już od 15 lat trafia do żyjącej w rozproszeniu łemkowskiej społeczności na całym świecie.

Siedziba redakcji „Watry” mieści się w Hańczowej koło Wysowej w Beskidzie Niskim. Redaktorem naczelnym jest Piotr Szafran. Pismo reprezentuje poglądy Łemków uważających się za część narodu ukraińskiego. Prezentuje informacje i aktualności związane z życiem, kulturą i działalnością społeczności łemkowskiej w Polsce i innych krajach, artykuły historyczne i kulturoznawcze, a także relacje z imprez, wspomnienia, wiersze i opowiadania. Ważnym elementem programu redakcji jest pielęgnowanie mowy łemkowskiej. Pismo przybliża też czytelnikom kulturę ukraińską.

Kwartalnik stara się przedstawiać zarówno sukcesy, jak i problemy społeczności łemkowskiej. Na jego łamach można przeczytać m.in. o łemkowskich tradycjach i języku, akcji Wisła, Nikiforze i ukraińskich grupach rockowych (źródło: Katalog czasopism kulturalnych).

W latach 2000–2006 ukazały się następujące publikacje książkowe i materiały informacyjne:

• Gwiazdy na skibach, Jakiw Dudra, Gorlice 2002, stron 122 – wiersze łemkowskiego poety z Łosia Jakowa Dudry;
• Ukraińskie ludowe pieśni z Łemkowszczyzny pod red. Oresta Gyży, reprint, Gorlice 1997–2002, 328 stron; wydanie ukazujące bogactwo kultury ustnej Łemkowszczyzny (pieśni łemkowskie zebrane do tragicznej w skutkach Akcji „Wisła”, mogą stanowić ciekawy materiał dla badaczy, współczesnych zespołów folklorystycznych i miłośników Łemkowszczyzny;
• Dwutygodnik „Nasz Łemko” w latach 1934–1939, wybrana publicystyka, pod red. Aleksandra Masłeja i Włodzimierza Pyłypowicza, Gorlice 2004, 330 stron; książka opisująca złożoność stosunków społeczno-polityczno-religijnych przedwojennej Łemkowszczyzny;
• Wspomnienia o życiu i pracy duszpasterskiej księdza szambelana Włodzimierza Hajdukiewicza oraz jego rodziny, pod red. s.Olgi Hajdukiewicz, Gorlice 2005, 112 stron – bogato ilustrowane wydawnictwo (czarno-białe fotografie), wprowadzające czytelnika w trudne dla Kościoła grecko-katolickiego lata okresu międzywojennego, II wojny światowej i Akcji „Wisła” oraz oraz opisujące sytuację duchownych i wiernych tego kościoła na Ziemiach Zachodnich.
• dla sprostowania zniekształconych wiadomości o życiu i twórczości wybitnego łemkowskiego malarza prymitywisty Nikifora – Epifaniusza Drowniaka, Zjednoczenie wydało w 2006 r. dwujęzyczny, polsko-angielski folder o krynickim malarzu. Folder został wydany przy okazji organizowanej przez Zjednoczenie Łemków Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Postać łemkowskiego malarza Nikifora – Epifaniusza Drowniaka i jego wkład w światowe malarstwo”, która odbyła się w Krynicy w dniach 18–19 marca 2006 r. z udzialem badaczy z Polski, Słowacji i Ukrainy. Uczestnicy konferencji zgodnie doszli do wniosku, że dotychczasowy stan badań często traci znamiona obiektywnej oceny historycznej i merytorycznej. Wielkie znaczenie miało przywrócenie malarzowi, dzięki wieloletnim staraniom Zjednoczenia Łemków, jego prawdziwego nazwiska i odsłonięcie w Krynicy pomnika artysty. Kolejny pomnik został odsłonięty w maju 2006 r. we Lwowie. W ukraińskich środowiskach naukowych rozpoczęto szczegółowe badania nad życiem i twórczością Nikifora.

„Łemkowskie Kermesze”

Taką nazwę nosi cykl corocznie organizowanych spotkań, ważnych dla zachowania kultury duchowej wschodniego rytu oraz tradycji i obyczajów grupy etnograficznej Łemków. Kermesze są organizowane w różnych częściach kraju – w miejscowościach lokalnych wspólnot łemkowskich (m.in. w Olchowcu, Zdyni, Szprotawie, Kunkowej, Pętnej, Nowicy, Przemkowie, Ługach, Zamienicach).

Kermesze to spotkania integracyjne pokoleń połączone z występami artystycznymi, służące odtwarzaniu tradycji i obyczajów Łemków. Część spotkań nawiązywała do tradycyjnych obchodów świąt patronów wspólnot lokalnych i miała wymiar religijny i ekumeniczny.W każdym ze spotkań uczestniczy od kilkudziesięciu do kilkuset osób, mieszkańców Łemkowszczyzny i osób utożsamiających się z kulturą rusińską (łemkowską) mieszkających w różnych częściach kraju. W sumie co roku w spotkaniach bierze udział około 5 tysięcy osób.

Szkolnictwo łemkowskie

Zjednoczenie Łemków koordynuje sprawy edukacji młodego pokolenia Łemków. W istniejących już lub nowo otwartych punktach nauczania języka ukraińskiego z dialektem łemkowskim wykwalifikowani nauczyciele prowadzą nauczanie łemkowskich dzieci z powiatów: gorlickiego, krynickiego i legnickiego. Przekazują im wiedzę z zakresu języka, historii, literatury, świadomości kulturowej i religijnej tradycji wschodniosłowiańskiej.

Zjednoczenie organizuje też warsztaty edukacyjne pod nazwą Dni Bohdana Igora Antonycza (poety łemkowskiego rodem z Nowicy k. Gorlic), Wieczór twórczości Tarasa Szewczenki i różnego rodzaju spotkania integracyjne, podczas których młodzi Łemkowie uczą się szacunku do swojej kultury, poznają miejsce w swej społeczności oraz odnajdują się w często niełatwej sztuce życia w sytuacji dominacji większości.

Od 2005 r. Zjednoczenie Łemków prowadzi w Nowicy najmniejszą w Polsce Niepubliczną Szkołę Podstawową (4 uczniów).

Promowanie kultury Łemków

Prezentacja najcenniejszych wartości współczesnego dorobku artystycznego Łemków jest możliwa dzięki realizowanym od 2000 roku projektom:

Łemkowskie Jeruzalem (od 2000 r.) – to organizowane co roku w Małopolskiej Galerii Sztuki „Dwór Karwacjanów” w Gorlicach wystawy malarstwa twórców diaspory łemkowskiej i sympatyków kultury łemkowskiej z Polski, Słowacji, Ukrainy i Rumunii. Wystawy, ukazujące współczesną sztukę od Nikifora po Andy’ego Warhola, są świadectwem ciągłości silnie wykształconego poczucia regionalnej tożsamości kulturowej. Prace były również prezentowane w Wojwodinie (Serbia) i Monachium (Niemcy).

Łemkowski Internetowy Program Kulturalny Kontakt (od 2004 r.) – to prezentacja dorobku kultury łemkowskiej na stronie internetowej www.lemkounion.org (wspieranie i ochrona dziedzictwa kulturowego przez popularyzację lokalnie działających artystów i grup, promowanie dawnych form twórczości ludowej, włączenie dziedzictwa kulturowego mniejszości we współczesny światowy obieg kultury, odtworzenie ginącego rzemiosła).

Spotkania z Łemkowszczyzną (od 2000 r.) – to „poznanie poprzez spotkanie” kultury, mowy, zwyczajów Łemków przede wszystkim przez środowisko polskiej młodzieży. Spotkania z Łemkowszczyzną, w których wzięło udział ok. 5 tysięcy osób, odbywały się m.in. w Gorlicach, Nowym Sączu, Bartnem, Ropie, Zielonej Górze, Legnicy, Szprotawie i Krakowie. Podczas spotkania w Gorlicach zorganizowano wystawę prac Marii Kieleczawy-Monczak „Pisanki Łemkowskie i Huculskie” (wystawa prezentowana była również we Wrocławiu) i koncerty zespołu „Wyszywanka” ze Słowacji.

Cykle obejmowały prezentację tradycyjnych rzemiosł łemkowskich takich jak maziarstwo, dziegciarstwo czy kamieniarstwo, darcia pierza, przędzenia wełny i obrzędów z tym związanych, a także dziedzictwa kulinarnego. Każdej prezentacji towarzyszył wykład na temat danego rzemiosła, jego historii i etnografii regionu. Dla zainteresowanych dodatkowo omawiano szerzej temat „Łemkowszczyzna – wczoraj, dziś, jutro”. Cykl ten był organizowany w ramach dużych imprez masowych i kameralnych z młodzieżą szkół podstawowych i średnich oraz gimnazjów.

Coraz większy jest zasięg „Spotkań” na ziemiach zachodnich i północnych.

Spotkania z Tradycją – to cykl corocznie organizowanych imprez mających ogromne znaczenie dla zachowania kultury, tradycji i obyczajów Łemków:

• „Z łemkowskiej skrzyni” (Krynica) – spotkanie poświęcone Epifaniuszowi Drowniakowi, podczas którego uczczono 110. rocznicę urodzin malarza;
• „Dni Dziedzictwa Kulturowego” (Bartne) – podczas Dni Bartnego zaprezentowano tradycje kamieniarskie tej miejscowości i okolicy;
• „Wieczór kolęd i wertepów ” (Gładyszów) – wspólne, ekumeniczne kolędowanie, którego celem było odtworzenie najdawniejszych obyczajów i kolęd Bożonarodzeniowych;
• „XXIII Konkurs Pisanek Wielkanocnych im. Michała Kowalskiego” (Gorzów Wlkp., 2005 r.) – cykliczne przedsięwzięcie promujące regionalne tradycje i wzory pisanek wielkanocnych;
• „Regetów-Regetovka; tradycja bez granic” (Regetów) – transgraniczne spotkanie i porównanie tradycji i obyczajów bliźniaczych miejscowości położonych po dwóch stronach granicy,
• „Spotkanie pokoleń” (Gromadka, Dziećnarowice) – w zjeździe wzięli udział obecni i byli mieszkańcy tej miejscowości, którzy pół wieku temu tworzyli jedną wspólnotę;
• We współpracy z Samorządem Wojewódzkim Małopolski reaktywowaliśmy Międzynarodowy Szlak Maziarski;
• „Ziemia i pieśń” (Szprotawa) - impreza prezentująca wielokulturowość ziemi szprotawskiej, w tym obecną na niej kulturę łemkowską

Radio Kermesz (od 2003 r.) – to stała cotygodniowa audycja radiowa w Radiu Kraków, przeznaczona dla członków narodowej mniejszości łemkowskiej-ukraińskiej. W audycji uwzględniane są też zainteresowania i potrzeby słuchaczy spoza regionu i Polski, odbierających audycje przez internet lub z zapisu płytowego.

Zespół redakcyjny jeździ po całym kraju, starając się dotrzeć do przejawów życia społecznego, kulturalnego i religijnego społeczności ukraińskiej, a zwłaszcza łemkowskiej, rozproszonej w wyniku powojennych wysiedleń. Radio Kermesz mówi o życiu codziennym, pracy, zainteresowaniach i zaangażowaniu kulturalno-społecznym. Przedstawia też sposób postrzegania procesów integracyjnych i przeobrażeń o historycznym znaczeniu, dokonujących się w Polsce, Ukrainie i Europie, widzianych oczyma członków wspólnoty etnicznej i religijnej, postawionej w drugiej połowie XX. wieku przed koniecznością dokonywania dramatycznych wyborów tożsamości.

Grupy artystyczne. Ważną funkcję w działalności organizacji ma również troska o rozwój form artystycznych. Przy Szkole Podstawowej w Gładyszowie działa grupa teatralna „Łemkiwskij Perstenyk”, a przy Zbiorczej Szkole Podstawowej w Sękowej – zespół folklorystyczny „Ruczaj”.

Organizacja wystaw. W Gorlicach zorganizowano: wystawę pamięci ofiar stalinizmu w latach 30. XX. wieku (2005–2006 r.), wystawę fotografiki o tematyce Łemkowskiej. (2004 r.) i wystawę fotografii Myrona Kertyczaka: „Łemkowska Watra".

Inne działania

Zabytki, pomniki i miejsca pamięci. Zjednoczenie Łemków dba o zabytki małej architektury sakralnej, miejsca pochówku i pamięci. Zabezpieczyło przed zniszczeniem kapliczki i krzyże przydrożne m. in. w Hańczowej, Uściu Gorlickim i Ropicy Górnej. Doprowadziło do ponownego wydzielenia dawnych cmentarzy z gruntów rolnych, ich skomunalizowania i odpowiedniego zabezpieczenia (m.in. we Florynce, Czertyżnem, Bielance, Lipnej i Regietowie).

Sport i rekreacja. Od 1998 r. w Zdyni (Beskid Niski) regularnie odbywa się „Łemkowska Spartakiada” (podczas trzydniowej, największej w Małopolsce imprezy folklorystycznej, jaką jest „Łemkowska Watra”). Zawody są rozgrywane w dyscyplinach sportowych (piłka nożna, siatkówka, bieg przełajowy, górskie wyścigi rowerowe, lekkoatletyka) i rekreacyjnych (turniej ringo, biegi na szczudłach, wyścigi w workach, bieg z jajkiem, rzut lotką do celu, siłowanie na rękę, podnoszenie ciężarka, rzut kółkiem do celu, konkurs drwali, przeciąganie liny itp).

Doradztwo i pomoc organizacyjno-prawna. Po realizacji projektu Obywatelskiego Biura Porad Prawnych (2004 r.) udzielano bezpłatnej pomocy i porad o charakterze prawnym. Projekt cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem.

Promocja działań Zjednoczenia w mediach. Dokonania Zjednoczenia Łemków są prezentowane w kwartalniku „Watra”, tygodniku „Nasze Słowo”, „Gazecie Wyborczej”, „Gazecie Krakowskiej”, TVP Kraków i innych mediach.

Oficjalna strona Zjednoczenia Łemków

» Powrót na stronę główną miejscowości
» Galeria zdjęć